شب یلدا، یکی از ریشه‌دارترین و بزرگترین جشن‌های ایرانیان و در متون ادبیات و اصطلاحات واژه یلدا، سریانی و به معنای «ولادت» است.
بنا بر باور پیشینیان، در پایان این شب طولانی، تاریکی شکست می‌خورد، روشنایی پیروز می‌شود و روزها کم کم رو به بلندی می‌رود. طلب برآورده شدن حاجات در کنار دعا برای عاقبت به خیری فرزندان از جمله زیباترین آداب شب یلدا در کنار صله رحم و دیدار اعضای خانواده و فامیل است.
خواراکی‌هایی برای تندرستی و شادکامی
چله‌نشینی شب یلدا در استان سمنان خوراکی های خاصی دارد، در این شب بیشتر خانواده‌های استان سمنان، سبزی پلو، ته چین اسفناج یا خورش فسنجان می پزند.
برگه زردآلو، انجیر خشک و انگور، مویز، توت خشک، نقل، سنجد، کشمش، بادام، هسته زردآلو، تخمه کدو، تخمه هندوانه، شاهدانه ، شیره انگور، شیرینی، پشمک، شیره توت، لبوی پخته، مغز گردو، حلوای کنجد، حلوای آروشه، حلوای سیاه، هندوانه، خربزه، شلغم، انار، به و سیب، از جمله میوه‌ها و آجیل شادی‌بخش دورهمی یلدا در نقاط مختلف استان سمنان است که البته هر یک از این خوراکی ها نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی محسوب می‌شود.
شب یلدا «شب الله»
پیروزی روشنایی بر تاریکی در پایان شب یلدا، آنقدر اهمیت دارد که در برخی مناطق ایران نظیر روستای بادله کوه از توابع دامغان به یلدا، «شب الله» نیز می‌گویند، ناگفته نماند هر گوشه ایران پهناور آیین کهن یلدا را به شیوه‌ای خاص جشن می گیرند و کویرنشینان استان سمنان هم از این شب به عنوان «شب چله یا یلدان یلدان» نیز نام می برند، و برای آن شعری بدین مضمون می‌خوانند:
شب یلدا درازه وای بر من/ پری در خواب نازه وای بر من
تو بیدارش نکن مرغ سحرخیز/ عزیزم جان‌گذاره وای بر من
شاهنامه‌خوانی و خوردن آش دوغ
شب یلدا شبی است که در آن همه فرزندان در خانه بزرگ خاندان جمع می‌شوند و تفال به حافظ جزء جدانشدنی این شب است. شاید شاهنامه خوانی در برخی مناطق کم رنگ شده باشد ولی در روستای افتر از توابع استان سمنان ، شاهنامه خوانی در بین اهالی آن از دیرباز تاکنون متداول است و بزرگِ خانواده یا کسی که صدایی رسا دارد، حتما در جمع شاهنامه می خواند.
نواختن نی همراه با زمزمه ترانه‌ها و ادبیات محلی، بازی‌های بومی و خوردن آش دوغ در کنار فامیل، از دیگر آیین‌های مردم روستای افتر در بلندترین شب سال است.
آرزوی تکرار خوردن برف و شیره انگور تا چله‌کُشی
نقل می‌شود در گذشته‌های دور، بارش برف زیبایی و دلچسبیِ شب یلدا را برای اهالی نقاط مختلف استان سمنان از جمله روستای ده‌صوفیان از توابع شهمیرزاد دوچندان می‌کرد، چرا که در صورت بارش برف، خوردن مخلوط برف و شیره(شیره انگور) به بلندی شب یلدا حلاوتی دوچندان می‌بخشید.
در بسیاری از روستاهای استان سمنان مرسوم است که رسم «چله‌کُشی» را در شب یلدا اجرا می کنند. طبق این رسم دیرین، دامداران در شب یلدا گوسفند پرواری را قربانی و گوشت آن را قطعه قطعه کرده و مقداری از آن را خیرات و بقیه را برای خوراک زمستانه اهل خانه خود به صورت قرمه( گوشت سرخ‌شده) ذخیره می کنند تا برای تهیه غذا در فصل سرد سال بهره ببرند.
مردم بیارجمند از توابع شهرستان شاهرود استان سمنان بر این باورند که باید در شب یلدا حتما هندوانه بخورند تا گرمای تابستان سال بعد اذیتشان نکند.
نخودبازی تا قصه‌گویی؛ چاشنی شب چله‌کَلان
اهالی کالپوش از توابع شهرستان میامی استان سمنان هم شب اول زمستان را شب آغاز «چله‌کَلان»(چله بزرگ) می‌دانند، در روستای نام‌نیک کالپوش میامی خواندن ۲ رکعت نماز در شب چله و حاجت‌طلبی از خداوند متعال مرسوم است.
روستاییان فرومد شهرستان میامی نیز بر این باورند که اگر در این شب هندوانه نخورند بدن آن‌ها شپش می‌افتد و دهملایی‌ها از توابع شهرستان شاهرود نیز در این شب پس از خوردن میوه و تنقلات، گل یا پوچ و نخودبازی می‌کنند.
همچنین در روستاهای ری‌آباد و فرومد شهرستان میامی افراد مسن خانواده از خاطرات گذشته برای سایرین تعریف می کنند و گاهی نقل و حدیثی نیز اگر به خاطر داشته باشند، بیان می‌کنند و به این ترتیب بلندترین شب سال را به پایان می‌رسانند.
مردم در شهر کوهستانی مجن از توابع شهرستان شاهرود نیز با خوردن تنقلات مانند قیسی، برگه زردآلو و تخمه کدو این شب را به نیکی پاس می‌دارند و مادربزرگ‌ها قصه‌ها، حکایات و افسانه‌های قدیمی را برای کودکان تعریف می‌کنند.
یلدا یا «جشن تولد خورشید» ریشه در تاریخ ایران دارد و نباید بگذاریم رو به فراموشی برود. باید تلاش شود این تار و پود هویت تاریخی و فرهنگی ایران اسلامی حفظ و به نسل جدید منتقل شود. این داشته‌های فرهنگی سرزمین به روش‌های مختلف با گنجاندن آن در کتاب‌های درسی، انجام کارهای پژوهشی و علمی و تهیه و تدوین مراسم یلدا حفظ و به نسل جدید منتقل شود.
