یوزپلنگ ایرانی؛ همچنان قربانی نگاه‌های تزیینی
گونه نادر و ارزشمند یوزپلنگ ایرانی همچنان در جاده بی‌مدیریتی‌ها، پاسکاری وظایف میان مسؤولان امر، تعارض منافع برخی مدیران و گروه‌ها و نگاه‌های تزیینی به حیات وحش قربانی می‌شود.
سرنوشت یوزپلنگ ایرانی تلخ‌تر از آنی است که فکرش را می‌کنید. گویا این گونه نادر و زیبای جانوری کشورمان محکوم به «انقراض شدید در آینده نزدیک» بوده و عزم راسخی برای نجات ارزشمندترین گونه حیات‌وحش ایران وجود ندارد.
یوزپلنگ ایرانی «ماجراد» ۶ فروردین‌ماه امسال به همراه سه جنین خود در جاده مرگ کشته شد.
هنوز خبر کشته‌شدن این یوزپلنگ ماده و جوان که امید زیادی به زادآوری او در پهنه بی‌کران پارک ملی توران شاهرود می‌رفت، به فراموشی سپرده نشده بود که بار دیگر خبر قربانی شدن یک یوز دو ساله دیگر دقیقاً در همان محدوده در روز ۶ تیرماه روی خروجی رسانه‌ها رفت و نگرانی‌های فراوانی را برای دوستداران محیط‌زیست رقم زد.
این یوزپلنگ جوان در محدوده همیشگی مرگ یوزها، یعنی بین چاه قنات تا ۵۰۰ متر بعد از جاده الحاک در مسیر تهران- مشهد بر اثر سانحه رانندگی جان خود را از دست داد؛ اتفاقی که این بار با حضور چندین روزه مادرش در نزدیکی جاده، دل‌های طبیعت‌دوستان را بیش از حد انتظار به درد آورد.
«هلیا»، مادر این یوز جوان به همراه دیگر توله‌اش چندین شب برای یافتن فرزند کشته‌شده‌اش در جاده میامی جست‌وجو می‌کرد؛ قصه مرگ این یوزپلنگ آنجا غم‌انگیزتر شد که گویا پس از مرگش، دم او را هم بریده و با خود برده بودند!
مدیران؛ هنوز در حال پاسکاری!
در پی کشته‌شدن نخستین یوز ایرانی در جاده میامی در سال جاری، استاندار سمنان برای پیگیری مرگ یوزهای ایرانی در این جاده هولناک دستور فوری صادر کرده بود.
دستور استاندار سمنان در آن زمان، مدیران را برای بررسی موضوع به خط کرد، مصوباتی را در پی داشت و مدیران استانی و کشوری قول‌هایی را برای ساماندهی این محور مواصلاتی پرخطر برای حیات‌وحش ارائه دادند؛ اما متأسفانه عمده آن مصوبات تا امروز تنها بر کاغذ نقش بسته و اجرایی نشده است.
بعدتر، شماری از مسؤولان کشوری از وزیر راه گرفته تا رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی و شماری از مدیران در وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های دیگر قول داده بودند تا موضوع را با «قید فوریت» پیگیری کنند.
شماری از مدیران هم به جاده عباس‌آباد سفر کردند. آنها جملگی با ابراز تأسف برای از دست دادن یوزپلنگ‌های ایرانی که از گونه‌های ارزشمند و در معرض انقراض محسوب می‌شوند، دائم دستور می‌دادند تا موضوع با دقت بررسی و پیگیری شود؛ اما چرا این دستورهای مکرر به جایی نرسید؟
پاسخ این پرسش شفاف است: «پاسکاری وظایف بین مدیران»! واقعیت آن است که بخش مهمی از مسیر شریانی تهران- مشهد، از استان سمنان می‌گذرد و این مسیر سالانه میزبان میلیون‌ها مسافر است.
تردد در محدوده عبور گونه‌های حیات‌وحش، نیازمند تدابیری از جمله ایمن‌سازی محور، تأمین روشنایی، نصب علائم راهنمایی و رانندگی، تمهید تدابیر تردد وحوش و … است که دائم از این دستگاه اجرایی به آن دستگاه اجرایی پاسکاری می‌شود!
چه کسی باید پیگیر ماجرا باشد؟
«محمدعلی عباس‌نژاد»، طبیعت‌گرد و فعال اجتماعی در شاهرود، پرسید که چرا دستورهای مکرر مدیران استانی و کشوری در زمینه صیانت از یوزهای ایرانی در جاده میامی تا امروز معطل مانده و تنها به برگزاری چند جلسه و گذراندن چندین مصوبه بسنده شده است؟
او می‌گوید: به نظر می‌رسد مسؤولان مربوطه مورد خطاب استاندار سمنان خیلی نسبت به فعالیت‌های محیط‌زیستی دغدغه‌مند نیستند؛ اینکه یکی از مخاطبان استاندار سمنان، شخص مدیرکل محیط‌زیست استان سمنان بوده و وی علی‌رغم قول‌های تکراری در جلسات خبری بعد از کشته‌شدن اولین یوز در سال جاری، هیچ اقدامی برای تحقق مصوبات جلسات گذاشته شده صورت نداده است، از دغدغه‌مند نبودن او حکایت دارد.
وی عقیده دارد: خیلی از دوستداران محیط‌زیست در همان زمان خواستار استعفای مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان شده بودند که این خواسته جدی گرفته نشد.
مسؤولان قول داده بودند تا موضوع را با «قید فوریت» پیگیری کنند
این طبیعت‌گرد می‌گوید: در همان زمان بهرام‌علی ظاهری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان در اظهارنظری تنها به مشخصات یوز تلف شده اشاره کرد و هیچ نظری پیرامون علت تامه این دست تصادفات نداد و کاری هم در جهت عدم تکرار تصادفات از سوی این اداره کل صورت نگرفت و شاهد این ادعا هم تلف‌شدن یک یوز دیگر در همین محدوده در روز ۶ تیرماه است.
عباس‌نژاد ادامه داد: چندین جلسه در پی کشته‌شدن اولین یوز ایرانی در سال ۱۴۰۲ در همین محدوده، در استانداری و اداره کل محیط‌زیست استان سمنان برگزار و مصوباتی گذرانده شد. مقرر شده بود نصب هشت دستگاه دوربین کنترل سرعت، تعدادی چراغ چشمک‌زن و همچنین روشنایی این محدوده یک کیلومتری در شب به‌عنوان مصوبات کوتاه‌مدت و فنس‌کشی کل مسیر در بلندمدت صورت گیرد؛ اما چرا این مصوبات با قید فوریت به اجرا نرسید؟
وی بیان کرد: متأسفانه دومین یوز هم بر اثر تصادف در همین محدوده از بین رفت و از اجرایی شدن مصوبه‌ها هیچ خبری درج نشد و تحقیقات میدانی ما هم که چندین بار به پایش منطقه اقدام کرده‌ایم، نشان از عدم اجرایی شدن مصوبات حکایت دارد.
چرا استعفا نمی‌دهید؟
عباس‌نژاد که سال‌های زیادی در حفاظت از طبیعت شاهرود قلم زده است، همچنین یک خواسته جدی حافظان طبیعت را با ما در میان می‌گذارد.
این فعال اجتماعی در شاهرود می‌گوید: معمولاً در این دست موارد که حفظ گونه جانوری نادر جزو سرمایه‌های جهانی محسوب می‌شود، وقتی مسؤولی توان انجام کاری را نداشته و قادر به اجرایی کردن هیچ مصوبه‌ای نیست، عذرخواهی کرده و به اظهار نگرانی صرف بسنده نمی‌کند و در نهایت به علت اهمیت موضوع استعفا می‌دهد تا شاید گره‌ای از کار باز شود؛ اما آیا این مهم در اداره کل محیط‌زیست استان سمنان رقم خواهد خورد؟
عباس‌نژاد می‌گوید: خواسته دوستداران محیط‌زیست این است که اگر کوتاهی اداره کل محیط‌زیست استان مطرح باشد، استعفای مدیرکل می‌تواند چاره‌گشا باشد و نگاه همگانی را معطوف به این مهم سازد. اگر هم قصور مربوط به ادارات دیگر از جمله اداره کل راهداری استان سمنان یا اداره کل راه و شهرسازی شرق استان سمنان یا معاونت عمرانی استانداری سمنان است، باز هم باید این خواسته پیگیری شود.
وی تصریح کرد: بهتر است مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان جای ابراز نگرانی، سریعاً و شفاف در صورت قصور اداره کل متبوع خود استعفا دهد و در صورت قصور دیگران، علت را اعلام کند تا پیگیری شود؛ چرا این کار انجام نمی‌شود؟
هیچ اقدامی برای تحقق مصوبات جلسات گذاشته‌شده صورت نگرفته است
این طبیعت‌گرد شاهرودی می‌گوید: در گذشته هم زمان تلف‌شدن چندین رأس گورخر ایرانی، مدیرکل فعلی محیط زیست استان سمنان، پست معاونت این اداره کل را در اختیار داشت و مسؤول مستقیم پروژه انتقال گورها از پارک ملی توران به پارک ملی کویر بود و در نهایت برکنار شد. آن زمان هم هیچ توضیحی در این خصوص داده نشد و اتفاقاً وی ارتقای مدیریتی پیدا کرد.
عباس‌نژاد ادامه داد: امروز باید نگاه واقع‌بینانه‌ای به مسائل استان سمنان و شهرستان شاهرود داشته باشیم؛ اگر پارک ملی توران در جای دیگر جز شهرستان شاهرود واقع بود، همین نگاه باید بر این قصه پرغصه وجود می‌داشت و نگاه مسؤولان متوازن و بر اساس عدالت می‌بود؛ امری که امروز کمتر شاهد آن هستیم.
🔻 مسؤولان کشوری و استانی به جاده مرگ یوزها رفته‌اند؛ اما مصوباتشان تا امروز عملی نشده است
یوز ایرانی تا کِی باید قربانی شود؟
در میان همه این گفته‌ها، پرسش اصلی امروز این است که یوز ایرانی تا کِی باید قربانی بی‌توجهی‌ها و دستکاری انسان در محیط زندگی‌اش شود؟
خبر شفاف اما هولناک است. حسن اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت از محیط‌زیست می‌گوید «کمتر از ۲۰ فرد یوزپلنگ در زیستگاه‌های طبیعی کشورمان باقی مانده است» و هر یک روز تأخیر در راه صیانت از یوزهای ایرانی، فرصت بیشتری را از ما می‌گیرد.
ندا شمس، فعال اجتماعی و حافظ محیط‌زیست در شاهرود است که در گفت‌وگو با خبرنگار فارس می‌گوید: تقویت جمعیت طعمه‌ها، پایش و بهسازی منابع آبی و آبشخورهای ایجادشده در زیستگاه طبیعی، یوزپلنگ آسیایی را از خطرات حفظ نکرده است و جاده میامی- سبزوار به‌عنوان کریدور مهم عبور این گربه‌سان زیبا هنوز ایمن نیست.
وی تصریح کرد: امروز پرسش شفاف ما این است که سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت راه و شهرسازی، سازمان راهداری، پلیس راه و مدیران استانی چه اقداماتی برای ایمن‌سازی جاده انجام داده‌اند؟
این حافظ محیط‌زیست در شاهرود عقیده دارد: پروژه حفاظت از یوز آسیایی از سال ۱۳۹۰ آغاز شده است؛ اما حفاظت از این گونه نادر همچنان در هاله‌ای از ابهام است و آیا با گذشت بیش از یک دهه در سال ۱۴۰۲ در دست اقدام بودن برخی راهکارها برای بهبود ایمنی گذرگاه عبور یوز هنوز پذیرفتنی است؟
🔻 جاده مرگ یوزپلنگ‌های ایرانی همچنان ناایمن است و خودروها جان یوزها را می‌گیرند
آیا سوگ‌نامه فعلی به یوز آسیایی منحصر می‌شود؟
سالانه جدای از یوزپلنگ‌های ایرانی، ده‌ها گونه جانوری دیگر نیز در جاده‌های ایران به‌ویژه جاده میامی جان خود را از دست می‌دهند.
شمس، فعال محیط‌زیست می‌پرسد: مصوبات کمیسیون ایمنی راه‌های استان سمنان و کمیسیون ایمنی راه‌های کشور چه زمانی اجرایی خواهند شد؟ آیا موضوع فنس‌کشی در این مقطع زمانی از حیز انتفاع نیفتاده است؟ پاسخ به سؤالات خبرنگاران و فعالان محیط‌زیست تا کجا و چه زمانی بی‌جواب خواهد ماند؟ آیا دوربین کنترل سرعت در دو طرف جاده کفایت می‌کند؟ آیا زنده‌گیری و قلاده گذاری اقدامی زیست‌محیطی است؟ آیا سوگ‌نامه فعلی به یوز آسیایی منحصر می‌شود؟
وی ادامه داد: مسأله اصلی این است که فاصله تصمیمات و اجرای آنها آن‌قدر به درازا می‌کشد که اصل تصمیم و موضوع را با تردید روبه‌رو می‌سازد.
این فعال اجتماعی گفت: در گزارش مجلس شورای اسلامی از شناسایی و اولویت‌بندی مشکلات حوزه‌های انتخابیه شاهرود و میامی مبتنی بر اسناد بالادستی در استان سمنان در مردادماه ۱۴۰۰، از بین رفتن مراتع و چراگاه‌ها و از بین رفتن گونه‌های جانوری و گسترش شیوع بیماری‌های انگلی به دلیل کیفیت نامناسب آب از مشکلات مهم برشمرده شده است؛ چه تدبیری از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا کنون برای مشکلات فوق اندیشیده شده و آیا عزمی جدی و همگانی برای صیانت از حیات‌وحش و محیط‌زیست در استان و کشور وجود دارد؟
چرا علت تأخیر و قصور در انجام تکالیف ایمن‌سازی جاده میامی اعلام نمی‌شود؟
شمس بیان کرد: در گزارش الزامات تحقق گام دوم انقلاب در بخش محیط‌زیست هم که از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر شده، آمده است: «شواهد امر گویای نتایج خوبی از عملکرد دستگاه‌های مرتبط در حفظ و پاسداری از محیط‌زیست ملی نیست. عدم تعیین دقیق ارزش‌های اقتصادی عوامل زیست‌محیطی مشکلات مضاعفی را در نظارت، کنترل و اجرایی نمودن قوانین زیست‌محیطی موجود پدید آورده است»؛ آیا این مطالب نباید مورد توجه قرار گیرد؟
وی تصریح کرد: ایران اسلامی در آستانه تصویب برنامه هفتم توسعه است؛ آیا در این برنامه نه در حد کفایت بلکه در حد ضرورت به موضوع آب و محیط‌زیست پرداخته شده است؟ آیا ملاحظات زیست‌محیطی به‌صورت واقعی و ضمانت اجرایی قوی‌تر در متن برنامه‌ها و بودجه سنواتی لحاظ و به اجرا در می‌آید؟
این بانوی حامی حیات‌وحش شاهرود می‌گوید: واقعیت این است که در گزارش‌ها اشاره می‌شود که «کشور ایران به‌خاطر ظرفیت‌های اقلیمی و موقعیت جغرافیایی خاص از شرایط ویژه محیط زیستی برخوردار است که در بین کشورهای جهان کم‌نظیر است؛ اما متأسفانه شاهد تخریب و نابودی عنصرهای محیط‌زیست خود بوده است… که بحران‌های زیادی را به بار آورده و با روند تخریب رو به گسترش فعلی در کشور دور از انتظار نیست که وضعیت محیط‌زیست به وضعیت خطرناک و غیرقابل کنترلی تبدیل شود… و اگر توازن زیست‌محیطی کشور احیا نشود می‌تواند به تهدید امنیت ملی نیز بینجامد».
🔻 جاده مرگ یوزها همچنان قربانی می‌گیرد؛ مدیران هم نمایش پیگیری اجرا می‌کنند
گزارش‌ها برای توجه چه کسانی منتشر می‌شود؟
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که منابع و مآخذ آن، گزارش‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست در سال ۱۳۹۷ و گزارش‌های سازمان بازرسی کل کشور در سال ۱۳۸۸ بوده، آمده است: «پیش‌شرط قرار گرفتن هر جامعه‌ای در مدار توسعه پایدار، حفظ پایداری کارکردهای محیط‌زیست است. بی‌توجهی به این مباحث می‌تواند به ادامه روند تخریب محیط‌زیست، نابودی تنوع زیستی و به دنبال آن به بروز طیف گسترده‌ای از ناهنجاری‌ها و تنش‌های اجتماعی منتهی شود؛ لذا برخی خطر هشدارهای محیط زیستی ایران را در بعضی موارد برای ایران از دشمنی اسراییل و غرب بیشتر دانسته‌اند».
موضوع حائز اهمیت یوزپلنگ آسیایی نیز جدای از این نگاه و نگرش نیست؛ تا زمانی که نگاه مدیران در سطح ملی و استانی به محیط‌زیست و صیانت از آن تزیینی و تجملاتی باشد و باور، اراده، برنامه قابل‌قبول و عزم همگانی در این زمینه وجود نداشته باشد، اوضاع بهبود نخواهد یافت.
مرگ یوزهای ایرانی یک به یک فرامی‌رسد و به باور کارشناسان، با این گونه ارزشمند در پارک ملی توران به‌زودی خداحافظی خواهیم کرد و پس از سالیان متمادی، باز پاسخ مدیران تنها یک جمله خواهد بود: «اقدام در دست اجرا»؛ چرا؟!
🔻 این جاده یوزها را می‌کُشد
لزوم «حفاظت از یوزپلنگ آسیایی» از خواسته‌های جدی مردم ایران است.
