تکیه بازار شاهرود در آغوش فرشتگان/ مراسم سنتی «پوش» برگزار شد

بافت تاریخی شاهرود و درست جایی که سابقاً بازاری پر رونق بود و امروز به عنوان بافتی گرانبها در دل تاریخ کهن دیار شاهوار خود نمایی می‌کند حال و هوای دیگری داشت.

فضا تکیه مدور است دور تا دور آن بنای تکیه قرار دارد جایی که مردم می‌ایستادند و عزاداری را در میدان دوار وسط تماشا می‌کردند. طبقه بالای تکیه عزاداری‌ها برگزار می‌شود.

در سمت شرقی تکیه راه پله باریکی وجود دارد که گروه گروه عزاداران را به طبقه بالا و مکان اصلی تکیه سوق می‌دهد این راه پله در ادامه به پشت بام می‌رسد. باریکه نور کم کم باز و باز تر می‌شود تا به یکباره پهنه وسیع پشت بام تکیه بازار شاهرود را در آغوش خود بگیرد.

پشت بام تکیه

پشت بام فضایی مربع شکل است وسط آن مربعی بزرگ خالی است که برای عزاداری محرم روی آن پوشیده می‌شود و در مابقی سال باز است. از دیرباز این رسم پوشاندن تکیه زنجیری یا بازار شاهرود، به نوعی پیشواز رفتن برای عزاداری محرم محسوب می‌شود و همچنان هم این رسم پابرجاست.

برای تکیه بازار شاهرود طبق رسمی دیرینه و برای اینکه عزاداران حسینی از باد و باران و آفتاب و … در امان بمانند پوشش بزرگی را بر روی سقف آن قرار می‌دهند و هر سال با اتمام عزاداری محرم و صفر جمع می‌شود و طبق رسمی دیرین با حضور پیر غلامان آغاز و خاتمه عزای حسینی اعلام می‌شود.

مراسم شروع می‌شود وقتی که پیر غلامان و خادمان تکیه بازار می‌آیند، عمده اینها نام خانوادگی جلالی را دارند چرا که جلالی‌ها از دیرباز خدام اصلی تکیه بازار بودند. رسم دیرینه ای که کسی به درستی قدمت آن را نمی‌داند اما بعضاً آن را سه قرن عنوان می‌کنند.

مراسم دیرین پوشینه

جلالی از خادمان پیرغلام حسینی تکیه بازار درباره این مراسم به خبرنگار مهر، می‌گوید: این رسم از دیرباز قدمت دارد و پوشش سقف تکیه طی مراسمی با احترام کامل بیرون آمده و در پشت بام با طناب‌هایی به شکل مربعی و ضربدری نصب می‌شود. این مراسم در واقع یک نوع آغاز عزاداری محرم در کل شهر نیز محسوب می‌شد.

جلالی با بیان اینکه این رسم به نوعی پیشواز رفتن برای عزاداری است و به مردم اطلاع می‌دهد که لباس‌های سیاه عزاداری خود را آماده کنید، ابراز کرد: از دیرباز این رسم با حضور پیر غلامان برگزار می‌شد و همراه آن مراسم ویژه شب اول محرم نیز چند روز بعد برگزار می‌شد.

وی با بیان اینکه این مراسم سنتی با پوشش سقف بازار شروع و همراه با آن مداحی، مدیحه سرایی، شعر خوانی … نیز برگزار می‌شود و در نهایت خادمان پذیرایی می‌شوند، افزود: این رسم از اجداد ما مانده و تلاش داریم که آن را احیا و سر پا نگه داریم. این مراسم به نوعی هویت مردم شاهرود و عزاداری‌های ماه محرم است به نوعی می‌توان گفت اعلام آغاز عزاداری ماه محرم و در فضایی معنوی برگزار می‌شود.

«ما هر چه بود پای محرم گذاشتیم، در چَشم ها دو چِشمه زمزم گذاشتیم / قطعاً دعای فاطمه پشت و پناه ماست، وقتی دم حسینیه پرچم گذاشتیم» این همان شعری است که یکی از پیر غلامان در ابتدای مراسم می‌خواند وقتی پوشش می‌آید، باز می‌شود، طناب‌های آن را دور تا دور می‌کشند و آماده می‌سازند تا روی سازه فلزی که از دیرباز بر سقف تکیه قرار دارد، پهن و سپس محکم شود.

زنجیر معروف تکیه

یکی دیگر از پیر غلامان با بیان اینکه سازه فلزی با زنجیری مهار شده که اتفاقاً نام دوم تکیه بازار به همین خاطر، تکیه زنجیری گفته می‌شود، به خبرنگار مهر، می‌گوید: این زنجیر سازه اصلی فلزی را از دو طرف می‌کشد و نگه می‌دارد تا پیر غلامان پوشش را روی آن استوار کنند و سپس از دو سمت طناب‌های آن را بکشند تا محکم شود.

رضا جلالی با بیان اینکه این طناب‌ها باید به درستی و هم اندازه هم کشیده شود ابراز کرد: توازن ایجاد کردن در این خودش یک نوع زیبایی مراسم است که چطور پیر غلامان و خادمان با ذکر حسین (ع) این چنین عاشقانه می‌آیند و پوشش را در جای خودش قرار می‌دهند سپس شمع و چراغ‌ها از گنجه‌ها باز می‌شود، تکیه مرتب می‌شود و غبارروبی تکیه بازار صورت می‌گیرد تا همه چیز برای عزاداری محرم آماده شود.

روایت شمع و چراغ‌ها هم دیدنی است. شمع و چراغ‌هایی که البته قدیم بیشتر متقاضی داشت و این روزها در اوج فناوری، کمتر؛ اما جلا و زیبایی خاصی به محیط عزاداری حسینی و تکیه می‌بخشند. این شمع و چراغ‌ها توسط خادمان بیرون آورده شده، طی مراسمی زیبا تمیز می‌شوند، مدیحه سرایی‌های خاصی برای پیشواز محرم خوانده می‌شود، شمع و چراغ‌ها نفت می‌شوند گلاب دان‌ها پر از گلاب می‌شوند که نذر مردم است و در نهایت همه چیز برای عزاداری محرم آماده می‌شود.

آمادگی برای عزاداری محرم

محمد رضا زمانی مورخ محلی درباره این مراسم به خبرنگار مهر، می‌گوید: قدمت این مراسم ویژه را البته ۲۰۰ سال و برخی منابع ۱۵۰ الی ۱۶۰ سال عنوان می‌کنند اما شاید قدمت آن نیست که اینجا اهمیت پیدا می‌کند بلکه در واقع ویژگی معنوی این مراسم است که آن را مهم می‌سازد.

زمانی با بیان اینکه یک قرن پیش در شاهرود خبری از رسانه‌ها و … نبود لذا شیپور و سنج مراسم پوشش تکیه بازار به نوعی «هوشیار مردم که محرم فرا می‌رسد» بوده است، مراسمی که مانند آن را در خیلی از آئین‌های سنتی و دینی دیگر ما ایرانیان شاهد هستیم مثلاً در سال جدید نوروز خوانی را داریم که مردم مژده سال نو را می‌دهند این مراسم هم به مردم می‌گوید که محرم نزدیک است و باید رخت عزا از گنجه بیرون آورد.

وی با بیان اینکه یک بعد قضیه آگاهی دادن به مردم از باب ورود به محرم است، افزود: بسیاری ممکن بود که از تاریخ غافل باشند و این هشدار که محرم در حال نزدیک شدن است به نوعی کاربرد دیگری هم داشته یعنی مردم برای مثال متوجه می‌شدند که محرم نزدیک است و اگر بدهکاری به مغازه‌ای یا فردی داشتند قبل از عزاداری محرم تسویه می‌کردند.

جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی

این محقق بومی تاریخ شفاهی با بیان اینکه وجه دوم مراسم این است که وقتی به استقبال محرم می‌روید در واقع به مردم هم اطلاع می‌دهید که اگر نذوراتی دارند صورت دهند، ابراز کرد: حضور پیر غلامان و آماده سازی تکیه برای عزاداری در واقع یک همت مردمی برای عزاداری نشان می‌دهد و به ما می‌گوید که چه عزم و همت همگانی بین کوچک و بزرگ است که یکسان در نوکری مولایشان حسین (ع) کنار هم می‌ایستند تا عزاداری را آغاز کنند. این روحیه ارادت همگانی به امام حسین (ع) ویژگی دیگر مراسم است.

زمانی بیان کرد: شما هیچوقت نمی‌بینید که مثلاً کودکی را از تکیه بازار بیرون کنند همین حالا در بین خادمان نوجوانان وجود دارند و حتی مسئولیت هم به آنها می‌دهند و این چقدر زیبا است و قابل تقدیر؛ از سوی دیگر مگر این همان جهاد تبیین نیست که رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها به آن تاکید کردند؟ لذا باید پوشش تکیه بازار و مراسم معنوی شب اول محرم که از دیرباز در این تکیه رایج بوده را ترویج بیشتری هم داد.

در نهایت باید گفت حالا دیگر ساعت‌ها را باید شمرد تا مراسم شب اول محرم در همین تکیه بازار با حضور خادمان و پیر غلامان و مردم عاشق به امام حسین (ع) برگزار شود، مردمی که آماده می‌شوند تا یک‌بار دیگر در محرم حسین (ع) عزاداری کنند.