سایه سنگین تجمل بر سنت/ هزینه‌های گزاف برای یک شب چشم و هم چشمی
یکی از رسومی که در برخی نقاط استان سمنان وجود دارد بردن هدایای یلدا برای نوعروس است که سبب می‌شود خانواده داماد تحت فشارهای بسیار اقتصادی قرار گیرد.
گروه استان‌ها: یلدا در استان سمنان به انحای مختلف شناسانده می‌شود از کرسی و گرمای آن تا داستان‌های پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها که گویا دیگر منسوخ شده و جز در برخی نقاط به خصوص روستاهای استان، کمتر شاهد آن هستیم.
به جای این رسوم زیبای قدیمی که صله رحم، دیدار بزرگان و شنیدن اندرزها برای یک سال پیش رو، خوش و بش، مجال یافتن برای دوری از کدورت‌ها، آتش کنان ها و دوری از کینه‌ها و جشن شادمانی گرفتن در چله زمستان را در خاطر همگان زنده می‌کند، گاهی رسومی برگزار می‌شوند که ریشه آن را به درستی کسی نمی‌داند و در شرایط کنونی دردسر ساز شده است.
آغاز چله و تفاوت‌های آن با گذشته
فلسفه یلدا این بلندترین شب سال و آغاز چله که در استان کویری سمنان نیز مانند دیگر نقاط حاشیه کویر، به تفصیل گرامی داشته می‌شود، گردهم آمدن و گذراندن وقتی با عزیزان است که آدمی بیاموزد باید قدر لحظات را بداند.
امروز اما از این فلسفه فاصله زیادی گرفته شده و یلدا بلای جان خانواده‌هایی شده که به تازگی پسرهایشان را راهی خانه بخت کرده‌اند آن هم با رسمی که هر چه در عقبه آن کند و کاو می‌شود، نمی‌توان آغازینش را پیدا کرد.
روایت تفاوت‌های بسیار
قبل از آنکه به هزینه گزاف خرید یلدایی عروس بپردازیم با یک صاحب نظر مسائل اجتماعی و تاریخ شفاهی درباره ریشه پیشکش یلدایی گفتگو می‌کنیم. آنطور که اسماعیل نظری به خبرنگار مهر، می‌گوید رسمی در خراسان وجود دارد که البته قدمت آن هم مشخص نیست اما ما در استان سمنان به جز مناطقی همجوار با خراسان در شهرستان‌های شاهرود و میامی چنین رسمی نداشتیم و اگر در شهرهای دیگر استان گسترش یافته، می‌توان گفت رسمی من درآوردی یا وارداتی به فرهنگ قومسی ها است.
نظری با بیان اینکه مشابه این رسم در همین سمنان و دامغان و شاهرود و در گذشته نیز وجود داشت اما کاملاً متفاوت و با فلسفه‌ای متفاوت، بیان کرد: در نخستین شب یلدای عروسی زوجین، خانواده داماد خوانچه‌هایی را درست می‌کردند و در طبق‌هایی بزرگ می‌گذاشتند و در آن خرمالو، گردو، مغز بادام، کله قند و انار و یک پارچه و یک هدیه برای پدر و مادر عروس که عمدتاً پارچه بودند، می‌گذاشتند و آن هم سر شب یلدا با ساز و دهل به خانه عروس می‌آمدند پایکوبی می‌کردند و بعد از یک ساعتی پذیرایی می‌رفتند و داماد آنجا می‌ماند آن هم برای اینکه دو خانواده بهتر با هم آشنا شوند.
وی تاکید می‌کند: اینکه در یلدایی عروس پالتو، چکمه و شیرینی از انواع آن، آجیل و موز و میوه و آناناس و… باشد اصلاً چنین چیزی وجود نداشت، این رسم صرفاً برای این بود که نوعی سر سلامتی برای عروس و خانواده او باشد و تا جایی که ما می‌دانیم، بیشتر جنبه نمادین داشت در واقع آن زمان که چراغ نبود فانوس یا چراغ توری و… را روی سر می‌گذاشتند تا خانه عروس مسافتی را پیاده می‌رفتند و به نوعی در زمستان سرد، نور شادی را به خانه عروس می‌بردند.
آتلیه یلدایی!
رسمی که این روزها در برخی خانواده‌ها است اصلاً شباهتی به آن چیزی که مورخان و کارشناسان می‌گویند و در برخی کتاب‌ها مانند کتاب تاریخ شاهرود نوشته مرحوم فاتح آمده، متفاوت است. این روزها حتی برخی مراکز برگزاری مراسم و عروسی‌ها و حتی آتلیه‌ها از آب گل آلود ماهی گرفته و سفره یلدایی عروس طراحی می‌کنند! و نه تنها در تلاش هستند تا این رسم بیشتر نهادینه شود بلکه روز به روز بر آتش آن هم می‌دمند تا پول بیشتری در بیاورند.
سری به یکی از این آتیله ها می‌زنیم که به گفته خانم ع. یکی از کارکنان آن، از ابتدای آذرماه پکیج یلدایی آغاز می‌شود. آتلیه کوچک است و هر گوشه‌اش پرده‌ای پهن است وسیله‌ای شبیه پیانوی از وسط بریده شده در گوشه‌ای است و کنار آن میز دواری وجود دارد که روی آن تزئین شده است خانم ع می‌گوید: پشت این میز عکاسی شب یلدا می‌کنیم و آن را از آذرماه آماده می‌کنیم تقریباً ست کامل عکس یعنی ۱۰ عکس دو تخته شاسی که دو عکس کوچک با قاب نیز هدیه آن می‌شود، دو میلیون و ۷۰۰ هزار تومان در می‌آید اگر پکیج‌های بالاتر را بخواهند مانند کلیپ که تا هشت و نیم میلیون تومان هم آب می‌خورد.
متوجه منظور از کلیپ هم می‌شویم این گونه است که دوربین در دست فیلم بردار قرار می‌گیرد عروس و دامادی که تازه عروسی کرده‌اند می‌آیند دو طرف می‌ایستند آقای داماد حافظی بر دست می‌گیرد خانم لبخندی می‌زند شیرینی بر دهان هم می‌گذارند و مجموعاً هشت و نیم میلیون تومان پول هم پرداخت می‌کنند! خانم عکاس تاکید می‌کند که عکس را بر روی خوانچه یلدایی عروس هم می‌گذارند! در واقع این عکس یکی از ملزومات یلدایی عروس شده است!
هزینه‌های گزاف
از همین آتلیه آدرس کسی که سفره یلدایی طراحی می‌کند را نیز می‌گیریم اما متأسفانه حاضر به مصاحبه نمی‌شود دیگر مکان نیز پیدا می‌شود این بار بدون معرفی خودمان به عنوان خبرنگار، تحت نام تحقیق و بررسی قیمت‌ها وارد می‌شویم. سه نوع سفره شبیه سفره عقد گوشه‌ای دکوراسیون شده است. خانم صاحب مزون با لپ‌تاپی تصاویر سفره‌های یلدایی را نشان می‌دهد، یکی از دیگری پر رنگ و لعاب‌تر. او می‌گوید آنقدر مشتری زیاد است که باید از نیمه آذرماه رزرو می‌کردید!
وی با بیان اینکه تِم هایی هم برای سفره یلدایی داریم که هر کدامشان یک قیمت دارند می‌افزاید: مثلاً تم ایران باستان با تزئینات سرستون‌های هخامنشی وجود دارد. تم مدرن نیز شبیه سفره عقد وجود دارد. تم سنتی با تزئین خوانچه و گل آرایی وجود دارد. تم نسترن دارای گل آرایی و میوه آرایی است و… و قیمت‌هایشان نیز از یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان تا هفت و نیم میلیون تومان متغیر است. برای مثال یک پکیج گل کمتری دارد دیگری گل بیشتری آن یکی آناناس دارد آن یکی ندارد و الی آخر… شگفت‌آورترین بخش این ماجرا اما آنجا است که همراه دسته گل یک فال حافظ نیز به شکل طومارهای قدیمی تزئین می‌شود که به هزینه‌ها می‌افزاید!
خانم مزون دار اما در خاتمه می‌گوید: چند روز قبل باید هدایا را نیز بیاورید تا در سفره تزئین شود. از او می‌پرسیم که چه باید خرید و او می‌گوید: برای عروس پالتو، چکمه، شلوار، شال موهر گرم، برای هدیه ساعت یا طلا، ادکلن، کله قند، آجیل، میوه خشک، گل، فندق، پسته، بادام، باسلق، پشمک، شکلات و ده مورد دیگر که اگر موارد آخر را بخواهید خودمان هم تهیه می‌کنیم اما اگر خودتان بخرید از قیمت پکیج ها کاسته می‌شود. برای پدر و مادر عروس هر کدام یک پلیور یا بلوز یا پیراهن؛ از طرف دیگر ما خانه عروس را هم تزئین می‌کنیم و هدیه‌هایی که قرار است خانواده عروس بدهند را هم در پکیج‌هایی آماده می‌کنیم که آن هم هزینه‌هایی دارند.
هزینه لباس
با توجه به صحبت‌های خانم به سراغ قیمت لباس‌ها می‌رویم. محسن میرحسینی یک مغازه دار پوشاک نیز می‌گوید: معمولی‌ترین پالتوی زنانه امروز ۸۰۰ هزار تومان قیمت دارد معمولی‌ترین چکمه نیز از ۳۵۰ هزار تومان شروع می‌شود و معمولاً شال گردن، دستکش، پلیور و… نیز برای یلدایی عروس می‌خرند که روی هم تقریباً چهار و نیم میلیون تومان می‌شود. پلیورهای مردانه و زنانه نیز از ۴۵۰ هزار تومان شروع می‌شوند اما معمولی‌ترین شأن برای هدیه ۶۰۰ هزار تومان است.
به تمام این هزینه‌ها آرایشگاه را نیز باید افزود! و در نهایت رسمی که معلوم نیست چه اتفاقی رخ داد که به یکباره تغییر ماهیت داد برای خانواده داماد برای یک شب ۱۵ میلیون تومان هزینه دارد و اگر در ساده‌ترین حالت یعنی بدون تمام این تجملات برگزار شود و تنها خرید میوه، شیرینی، گل، سه تکه لباس برای عروس و دو پارچه برای پدر و مادر عروس در دستور کار باشد برای یک شب پنج میلیون تومان هزینه در بر خواهد داشت. به عبارت دیگر یک شب یلدایی برای خانواده‌ای که تازه فرزندشان را داماد کرده‌اند بین پنج تا ۱۵ میلیون تومان هزینه در بر خواهد داشت
حال باید پرسید که این رسم وارداتی به فرهنگ دیار قومس، آیا به خوشبختی خانواده‌های تازه شکل گرفته عروس و داماد، کمکی نیز خواهد کرد؟ آیا نمی‌توان یلدا را ساده‌تر برگزار کرد و اگر هم قرار است به چنین مراسمی تن داد نهایتاً یک مانتو، یک دسته گل کوچک و یک کیلوگرم شیرینی را به همراه برد؟
